İLAÇ DÜZEYLERİ
 
Terapötik ilaç kontrolü, özellikle terapötik aralığı dar olan ilaçların etkinliği ve toksisitesinin izlenmesi için yapılır. Biyokimya Laboratuvarında, aşağıda sıralanan amaçlar için, serumda ilaç düzeyleri ölçülmektedir:
•  İlaç etkinliğinin izlenmesi,
•  İlaç toksisitesi kuşkusu,
•  Hastanın ilaç kullanımına uyum gösterememesi,
•  Hastanın ilaç düzeyini değiştirecek başka bir hastalığının olması,
  •  İlaç etkileşimlerinin araştırılması,
•  Hastanın optimum yarar sağladığı bazal değerin saptanması,
•  Dozaj değişiklikleri
        
             Terapötik ilaç kontrolü için, klinikler ile laboratuvar arasında iyi bir ilişki kurulmalıdır. İlaç düzeyi ölçümlerinde, ilacın verilme zamanı ile kan örneğinin alınma zamanı, ilaç düzeyini belirleyen başlıca faktörler olduğundan; sonuçlar, bu verilere göre değerlendirilmelidir.
             Klinisyen, laboratuvar istek formunda ilacın son veriliş zamanını mutlaka belirtmelidir. Optimal terapötik etki için, ilacın kan dolaşımında plato düzeyine ulaşması gerekir. Terapötik kontrol, ilacın pik (Cmax) ve taban (Cmin) konsantrasyonlarının ölçümü ile yapılır.
             Pik (Cmax) değer, doz alındıktan sonra ulaşılan en yüksek ilaç düzeyidir. İlacın uygulama yolu (oral, im, iv)’na göre, örnek alma zamanı değişecektir. Alınan örnek için pik (Cmax) değer,  minimum toksik konsantrasyonunun altında olmalıdır.
             Taban (Cmin ; vadi/çukur) değer, doz alındıktan sonra ölçülebilecek en küçük ilaç düzeyidir. İlacın son dozu verilmeden hemen önce alınan kan örneğinde ölçülür. Taban konsantrasyon için alınan örnekteki ilaç düzeyi, minimum etkin konsantrasyonun üzerinde olmalıdır.
            İlaç toksisitesinin izlenmesi için, pik konsantrasyonunun; tedavi etkinliğinin izlenmesi için de taban konsantrasyonun ölçülmesi önerilmektedir. Ancak örnek alınımında standardizasyonu sağlayabilmek amacıyla, genelde taban konsantrasyonun ölçülmesi tercih edilmektedir.

Bazı terapötik ajanlar, sarı kapaklı tüplerde bulunan separatör jel üzerine adsorblandığından;
kan örnekleri, serum eldesinde kullanılan kırmızı kapaklı tüplere alınmalıdır.
İLAÇ DÜZEYLERİ İÇİN KAN ALMA ZAMANI (SERUM)

İLAÇLAR

Taban(Cmin) için

Pik (Cmax) için

Digoksin

Son dozu takiben, 6-24 saat içinde

Son dozu takiben, 6-8 saat içinde

Fenitoin

İlaçtan hemen önce

 

Fenobarbital

İlaçtan hemen önce

 

Gentamisin

Son dozu takiben, 4-6 saat içinde

 

Karbamazepin

İlaçtan hemen önce

 

Lityum

Son dozu takiben, 8-10 saat içinde

 

Metotreksat

İlaçtan hemen önce

Oral: 2 saat sonra; iv: 30 dk sonra

Salisilik Asit

İlaçtan hemen önce

 

Siklosporin (EDTA)

İlaçtan hemen önce

Son dozu takiben tam 2 saat sonra

Takrolimus (EDTA)

İlaçtan hemen önce

 

Teofilin

Son dozu takiben, 2-4 saat içinde

Oral: 2 saat sonra; iv: 30 dk sonra

Valproik Asit

İlaçtan hemen önce

 

Vankomisin

İlaçtan hemen önce

 

Not: İlaç etkinliğinin izlenmesi için, kan belli aralıklarla hep aynı zamanda alınmalıdır.

TERAPÖTİK İLAÇ DÜZEYLERİ (SERUM)

TEST ADI

YAŞ

Terapötik aralık

Toksik/panik değer

Digoksin

Yetişkin, çocuk:

0,8 – 2,0 mg/L

> 2,0 µg/L

 

< 2 yaş çocuk: 

0,8 – 2,0 mg/L

> 3,0 µg/L

Etanol

  Hafif etki:

50 – 100 mg/dL

 

 

SSS depresyonu:

> 100 mg/dL

 

 

  Öldürücü doz:

> 400 mg/dL

 

Fenitoin

 

10 – 20 mg/L

> 35 mg/L

Fenobarbital

 

10 – 30 mg/L

> 40 mg/L

Gentamisin

 

0,5 – 2,0 mg/L
6 – 10 mg/L (pik)

> 4 mg/L (idame doz)
> 10 mg/L (pik)

Karbamazepin

 

4 – 12 mg/L

> 15 mg/L

Lityum

İdame tedavi:

0,4 – 1,0 mmol/L

> 2,0 mmol/L

 

Akut tedavi:

0,9 – 1,4 mmol/L

 

Metotreksat

 

değişken

 

Düşük doz ile:

1-2 hafta sonra:

< 0,02 μmol/L

> 0,02 μmol/L 

Yüksek doz ile:

24 saat sonra:

5,0 – 10,0 μmol/L

> 10 μmol/L

 

   48 saat sonra:

0,5 – 1,0 μmol/L

> 1,0 μmol/L

 

72 saat sonra:

< 0,2 μmol/L

> 0,2 μmol/L 

Salisilik Asit

Antipiretik:

30 – 100 mg/L
Ort: 60 mg/L

350–650 mg/L (hafif)
650–900 mg/L (orta)
> 900 mg/L (ağır)

 

Antienflamatuvar:

150 – 300 mg/L

 

Siklosporin (EDTA’lı kan)

40 – 450 mg/L

> 450 μg/L 

Renal transplant:                  12.saat

100 – 200 mg/L

 

Kardiyak transplant:             12.saat

150 – 250 mg/L

 

Hepatik transplant:               12.saat

100 – 400 mg/L

 

Kemik iliği transplant:           12.saat

100 – 300 mg/L

 

Takrolimus (EDTA’lı kan)

5 – 20 mg/L

> 40 mg/L

Teofilin

Bronkodilatör:

5 – 20 mg/L

> 30 mg/L

 

Prematür apne:

6 – 13 mg/L

 

Valproik Asit

 

50 – 100 mg/L

> 150 mg/L

Vankomisin

İdame doz:

5 – 10 mg/L

> 80 mg/L

 

Pik:

20 – 40 mg/L