BİYOLOJİK ÖRNEKLERİN ALIMI
 

• KAN ÖRNEKLERİ :
Ven, arter veya kapiller damarlardan alınan kan örneklerinden elde edilen serum, plazma, tam kan, eritrosit veya lökosit paketleri, laboratuvarlarda en çok kullanılan biyolojik örneklerdir.
Genelde venöz kan, rutin biyokimya ve hormon testleri; kapiller kan, periferik yayma ve arteriyel kan da, kan gazı analizleri için alınmaktadır.
Kan, venlerden iki şekilde alınabilir:
1-Enjektör iğnesiyle alınıp tüplere boşaltılır.
2-İğne ucu ile doğrudan vakumlu tüplere alınır.

VAKUMLU KAN ALMA TÜPLERİ ve SEPARATÖRLER
• Katkı maddesi içerip içermemesi;
• İçerdiği katkı maddesi
   - antikoagülan  
   - koruyucu
• Hacim (alınacak kan miktarı)
gibi farklı özelliklere sahip olan vakumlu tüpler, kapak rengine göre, birbirinden ayrılırlar:
Kapak rengi Tüp içeriği Örnek Miktarı Kullanım amacı
Kırmızı

• Boş kuru tüpler

• Silikon kaplı tüpler

5-6 mL

• Serum eldesi (Serumda yapılan tüm testler için ve otoanalizörlerde kullanılır)

Sarı

• Separatör jel içeren tüpler (SST)

5.0 mL

• Serum eldesi (serumda yapılan testlerde, ve otoanalizörlerde kullanılır)

Mor
• 5.40 mg K2EDTA
• 0.75 mg K2EDTA

3.0 mL

0.6 mL

• Tam kan/plazma eldesi
(CBC cihazlarında kullanılır)

Mavi
• 0.2 mL, 0.109 M (%3,2) Na3-Sitrat
• 0.3 mL, 0.109 M (%3,2) Na3-Sitrat
1.8 mL

2.7 mL

• Plazma eldesi
(Koagülasyon cihazlarında  kull.)

Siyah

• 0.4 mL, 0.109 M (%3,2)

   Na3-Sitrat

1.6 mL

• Tam kan eldesi
(ESR tayininde kullanılır)

Yeşil • Li / NH4 Heparin 4.5 mL

• Tam kan/plazma eldesi (kan gazı cihazlarında kullanılır)

Gri

• 12.0 mg Potasyum
oksalat ve 15.0 mg
Sodyum fluorür

6.0 mL

• Tam kan eldesi (Glukoz ölçümünde kullanılır)

  •Kan gazı testleri için, 100 U heparin içeren plastik enjektörlere 3 mLya da 50 U heparin içeren enjektörlere 1 mL kan çekilebilir.

ANTİKOAGÜLAN SEÇİMİ
Antikoagülan Kullanım alanı/Analiz
Heparin Kan gazları, eritrosit analizleri, pH, NH3, bazı enzim ve hormon testleri
EDTA CBC, hematokrit, hemoglobin (Hb), MetHb, G6PD, retikülosit, kan yaymaları,  Hb elektroforezi, NH3
Trisodyum sitrat ESR, PT, aPTT, TT, AT III, D-dimer, fibrinojen, protein C ve S, pıhtılaşma faktörleri,  trombosit agregasyonu
Potasyum oksalat Glukoz, amonyak, fibrinojen
Sodyum fluorür Glukoz

• Tam kan veya plazma eldesi için, laboratuvar testine uygun antikoagülanın seçimi çok önemlidir. Çünkü bazı antikoagülanlar, plazmada yapılacak bazı analizleri bozabilirler:

Heparin:

   •Asit fosfataz, laktat dehidrojenaz ve izositrat dehidrojenaz aktivitelerini bozar.

   •Ca ile EDTA arasında kompleks oluşumuna dayalı Ca ölçümlerini, kompleks oluşumunu engelleyerek bozar.

   • Serbest T3 ve T4 seviyelerini yükseltir.

EDTA:

   • Ca, Fe ve Mg ölçümlerinde kullanılmamalıdır.

   • EDTA’lı kanda potasyum konsantrasyonu yanlış olarak yüksek bulunur.

   • Alkalen fosfataz ve kreatin kinaz aktivitelerini inhibe eder.

Trisodyum sitrat:

   • Ca ile şelat yaptığı için kalsiyum ölçümlerinde kullanılmamalıdır.

   • Alkalen fosfataz ve aminotransferaz (ALT, AST) aktivitelerini inhibe eder.

Potasyum oksalat

   •Oksalatlı kanda Hb ve hematokrit tayini, eritrosit ve lökosit sayımı yapılabilir.

   •Oksalatlı kan, yayma preparatlarda kullanılamaz. (lökositlerin nükleuslarında dejenerasyon ve eritrosit     membranlarında çentiklenme oluşturur)

   • Alkalen fosfataz, amilaz, laktat dehidrogenaz, asit fosfataz, vb enzimleri inhibe eder.

Vakumlu Tüpler ile Kan Alma Sırası

Vakumlu tüplerin kapak renkleri birbirine karıştırılmamalı ve belli bir sıra ile kan alınmalıdır.Önce katkı maddesiz tüplere, sonra katkı maddeli tüplere kan alınmalıdır:

   • Steril kan kültürü tüpleri
   • Düz tüpler (Kırmızı/sarı kapaklı)
   • Mavi kapaklı tüpler (Koagülasyon)
   • Yeşil kapaklı tüpler (Heparin)
   • Mor kapaklı hematoloji tüpleri (EDTA)
   • Gri (K-oksalat ve NaF içeren) kapaklı tüpler


   • Kanın, antikoagülanlı vakumlu tüplerin işaretli çizgisine kadar dolmasına dikkat edilmelidir.

   • Kan ile doldurulan tüpler, yavaşça 5–6 kez alt üst edilerek özenle karıştırılmalıdır.

   • Tüpler kesinlikle çalkalanmamalıdır !!!

İDRAR ÖRNEKLERİNİN TOPLANMASI

Yapılacak analizin özelliğine göre idrar toplanır:

  -Herhangi bir anda ve kantitatif analiz için idrar örneği (spot idrar): Sabah idrarı uygundur. Daha konsantre olan bu idrarda nadiren çıkan maddeler kolayca tespit edilebilir.

Spot idrar ve gaita örneklerinin laboratuvara çabuk ulaşması gerekir.

-2, 4, 24 saat gibi belli sürelerde çıkarılan idrar örneği: Kantitatif analizler için kullanılır. Hastaya toplama şekli iyice anlatılmalıdır. Toplama sırasında hastaya gereken diyet de uygulanabilir.

-24 saatlik idrar toplamak için temiz ve koyu renkli kaplar kullanılmalıdır. Renkli kap bulunamazsa, idrar kabı karanlık bir yerde saklanmalı veya kabın etrafı karbon kağıdı ile sarılmalıdır.

•Poliklinik hastalarında 24 saatlik idrarda yapılacak tetkikler için, 24 saatlik idrarın tamamı karıştırılarak örnek alma ünitelerine teslim edilmelidir.

•Yatan hastalarda 24 saatlik idrar karıştırılıp hacmi belirlenir, yazılır ve idrar kabına yaklaşık 10 mL idrar konularak Merkezi Laboratuvar Örnek Kabul ve Tasnifleme Birimine gönderilir.

•Bebekler ve küçük çocukların idrarı özel torbalar içinde toplanır. Ticari olarak sağlanan bu torbalar, çocuğun genital organlarının etrafına yapıştırılır. Çocuk idrarını yaptıktan sonra bekletilmeden laboratuvara iletilir.

•İdrar yollarının tıkandığı hastalarda idrar, mesaneden kateterle alınır. Bu tip idrar örnekleri, ilgili hekimler tarafından toplanır.

İdrar örneklerinin korunması:

-İdrarın soğukta saklanması, hemen her analiz için koruyucu nitelik sayılır.

-24 saatlik idrarda kantitatif olarak tayin edilecek bazı maddelerin yapısının değişmemesi veya yıkımının önlemesi için, idrar toplama kaplarına uygun bir koruyucunun eklenmesi gerekir. Bu koruyucular, analitlere göre farklı olabileceğinden; idrarda ölçülecek parametre için koruyucu gerektiğinde, laboratuvara danışılmalıdır:
İdrar analiti Koruyucu ve miktarı İdrar analiti Koruyucu ve miktarı
Amilaz

pH ≥ 6 olması için, 2 mL

% 5’lik NaOH / L idrar

    Kalsiyum 10 mL 6 N HCl ya da toplamadan sonra idrar asitleştirilir
Prealbümin Koruyucuya gerek yok     Fosfor Toplamadan sonra idrar asitleştirilir
Mikroalbümin Koruyucuya gerek yok     Magnezyum Toplamadan sonra idrar asitleştirilir
Mikroprotein Koruyucuya gerek yok     Sodyum Koruyucuya gerek yok
Glukoz Toluen ya da 10 g borik asit     Potasyum Koruyucuya gerek yok
Kreatinin Koruyucuya gerek yok     Klorür Koruyucuya gerek yok
Üre (azotu) Koruyucuya gerek yok     Oksalat 25 mL 6N HCl
Ürik asit Koruyucuya gerek yok     Sitrat Koruyucuya gerek yok
BOS örnekleri:

•BOS'ta istenecek tüm tetkikler için aynı anda kan örneği de gönderilmesi gerekmektedir.

•BOS’ta glukoz, hiç vakit geçirilmeden tayin edilmeli ve aynı anda kan glukozu da ölçülmelidir.
BİYOKİMYA LABORATUVARINDA ÖRNEK REDDETME KRİTERLERİ

1

Hasta adı ve soyadının bulunmadığı istek formları

2

Hasta adı ve soyadının bulunmadığı örnek kapları

3

Eşleşmeyen istek formu ve örnek kapları

4

Ön tanı ve hekim adı yazılmayan istek formları

5

Barkodsuz istek formu ve örnek kapları

6

Yanlış yapıştırılmış barkod etiketli örnek kapları

7

Test için uygun olmayan örnek kapları

8

Son kullanma tarihi geçmiş örnek kapları

9

Yetersiz örnek içeren kaplar

10

Hemolizli,  Lipemik ve ikterik örnekler

11

Pıht içeren antikoagülanlı örnek kapları

12

Uygun transfer koşullarında gelmeyen örnekler